30 augustus 2019 06:17
Milieuactivisten demonstreren bij het kantoor van Bayer in Parijs. Beeld © Getty
Had het Duitse farmacie- en chemieconcern Bayer kunnen vermoeden dat het zijn eigen voortbestaan in gevaar zou brengen door de overname van Monsanto? Dat het omstreden bedrijf en vooral bestrijdingsmiddel Roundup een hoofdpijndossier zou worden, was toen al duidelijk. Maar de ‘gifbeker’ is drie jaar later nog altijd niet leeg.
Maandenlang onderhandelde Bayer om Monsanto binnen te hengelen. Tot wel drie keer werd de bieding verhoogd en uiteindelijk gingen de Amerikanen overstag toen de Duitsers nog eens 4 miljard dollar extra op tafel legden. Het betekende drie jaar geleden de grootste Duitse overname ooit.
Bayer tast diep in de buidel
In september 2016 werd uiteindelijk 66 miljard dollar (ruim 59 miljard euro) betaald voor Monsanto, wat zelfs voor de chemiesector een indrukwekkend overnamebedrag was.
Zeker omdat Bayer destijds ver ging om de deal te kunnen financieren. Het Duitse bedrijf leende miljarden en gaf obligaties uit zodat het met 128 dollar per aandeel bijna de helft meer kon betalen dan het oorspronkelijke bod.
Het gevolg: woedende milieuactivisten, slechte pr en veel boze aandeelhouders die fel ageerden tegen de miljardenovername.
‘Verbazingwekkende overname’
Boosheid die bij de aandeelhouders drie jaar later nog nauwelijks is weggeëbd, zegt Paul Koster, directeur van beleggersvereniging VEB. “Historisch gezien is dit nog altijd een van de slechtste overnames die je maar kunt bedenken”, zegt hij. “Het is verbazingwekkend dat een onderneming als Bayer deze overname destijds bestuurlijk heeft doorgezet.”
Monsanto stond voor de overname al bekend als een partij die milieuschade aanricht. Bayer, traditioneel een degelijk Duits medicijnenbedrijf bekend van de aspirine die het reeds in 1899 op de markt bracht, betaalde een vermogen voor een fabrikant van omstreden bestrijdingsmiddelen.
Een partij die bovendien een zeer slecht imago heeft in milieukringen wegens productie van pesticiden en het genetisch manipuleren van voedsel.
Milieuactivisten bij een aandeelhoudersvergadering van Bayer afgelopen april in Bonn. © Getty
Motie van wantrouwen
Maar vooral de weerstand die binnen het bedrijf heerste, zorgt voor onbegrip bij Koster. “Bayer-topman Werner Baumann heeft zich, destijds nog als hoofd strategie, helemaal ingegraven met het belang dat hij aan Monsanto toekende. Dat leidde zelfs tot een no-confidence votevan investeerders richting het management.”
Die stemming bleek vruchteloos. Het bestuur van Bayer hoefde hier niets mee te doen, en deed dat ook niet.
Aandeelhouders zijn volgens Koster bij Bayer bovenmatig geïnteresseerd in zorgvuldige doorlichting van de boeken. “Zodat men goed voorbereid kon zijn op de ongeveer 9000 claims die er toen al lagen. Het optimisme over de overname was verrassend.”
Werner Baumann volgde in mei 2016 overigens de Nederlander Marijn Dekkers op als topman. Dekkers was zes jaar lang de ceo van Bayer AG.
Wisseling van de wacht bij Bayer met Marijn Dekkers (l) die wordt opgevolgd door Werner Baumann (r). © EPA
Ruim 18.000 claims
Het aantal claims zou in de jaren die volgden nog verdubbelen. Deze maand waren er al meer dan 18.000 zaken ingediend tegen de chemiereus. De grote boosdoener? Onkruidverdelger Roundup. Om beter gezegd: glyfosaat, het hoofdbestandsdeel van Roundup dat kankerverwekkend zou zijn.
In 2015 concludeerde VN-kankerinstituut IARC dat Roundup ‘waarschijnlijk’ kankerverwekkend is. Maar andere agentschappen voor onder meer chemie, ongedierte en voedselveiligheid in zowel de EU als de VS spraken dit tegen. Dit zorgde voor verwarring in het publieke debat rond Roundup.
Discussie blijft
Het medische gevaar van Roundup staat al jaren ter discussie, vertelt toxicoloog Martin van den Berg, tevens hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. “Reëel gezien is er geen echt risico. Als het al kankerverwekkend is, dan is het in de marge. Vergelijk je het met roken, dan is dat tientallen malen gevaarlijker.”
Wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen glyfosaat en kanker bracht tot dusver geen sluitend antwoord. “Er is veel discussie of het je dna kan aanpassen of anderzijds bij hoge doseringen kan leiden tot de vorming van kankercellen. Vooral het toxicologisch onderzoek bevat veel tegenstrijdigheden. En ook epidemiologisch is het bewijs marginaal”, zegt Van den Berg, die benadrukt dat hij geen enkele relatie met Bayer of Monsanto heeft.
Roundup is wereldwijd een populaire onkruidverdelger in de akkerbouw en tuinbouw.
Ecologische woestijn
De hoogleraar is wel kritisch over intensief gebruik van bestrijdingsmiddelen. “De bijeffecten van veel bestrijdingsmiddelen, en niet alleen glyfosaat, zijn zeer nadelig in ons kleine landje. Je maakt er een ecologische woestijn van, de impact voor insecten en nuttige planten is enorm. Maar voor de bestrijdingsmiddelenindustrie en landbouw is het puur een commerciële aangelegenheid.”
Want Roundup blijft business. In de Europese Unie is glyfosaat in ieder geval nog tot december 2022 toegestaan. Dan volgt een herbeoordeling.
Toch regent het ondertussen claims, soms duizelingwekkend hoog. Zo moest Monsanto vorig jaar augustus 253 miljoen euro betalen aan de terminaal zieke conciërge Dewayne Johnson die Roundup gebruikte bij het tuinieren op een schoolterrein in de VS. En in mei van dit jaar kreeg een ziek geworden stel in Californië een schadevergoeding van ruim 1,8 miljard dollar.
De enorme schadevergoedingen zijn zwaar overdreven volgens Van den Berg. “Het is zeker niet onschuldig bij intens gebruik, maar er zijn qua gezondheidsrisico’s wel slechtere bestrijdingsmiddelen dan Roundup.”
Waarde verdampt
De beurskoers van Bayer kreeg een aantal flinke klappen door deze uitspraken. Vlak voordat de interesse in Monsanto uitlekte op 9 mei 2016 en ook in het tweede deel van 2017 was een aandeel Bayer lange tijd ruim 100 euro waard.
Sindsdien is de koers gekelderd. Dit jaar schommelt dat bedrag zo rond de 60 euro, waarmee een groot deel van de waarde van het bedrijf is verdampt. Daar veranderde ook het schrappen van de naam Monsanto vorig jaar weinig aan.
© RTL Z
Het is nu de vraag hoeveel schadeclaims er nog volgen. Volgens VEB-directeur Koster is er kans dat de overgebleven zaken worden geschikt. “Bedragen die daarbij genoemd worden gaan van 5 tot 25 miljard dollar, maar dat kan anders uitpakken”, zegt Koster.
Volgens hem heeft Bayer, nog altijd een van de vertrouwde namen in Duitsland, een strakke juridische strategie nodig. “Je ziet dat de reputatie van Bayer een enorme deuk heeft gekregen. Alle uitspraken over Roundup-zaken hebben een geweldige impact op de koers. In dat opzicht is het bedrijf overgeleverd aan speculanten die wel of geen vertrouwen hebben in de toekomst van Bayer.”
Schandaal breidt uit: Monsanto hield zwarte lijst Nederlandse critici bij